مقابله با محتوای غیرمجاز یا مجرمانه از طریق محدودیت دسترسی
محدودسازی دسترسی به نشانیهای اینترنتی از طریق پالایش یا فیلترینگ در ایران از سال ۱۳۸۰ با تصویب مقررات و ضوابط شبکههای اطلاعرسانی رایانهای آغاز میشود و مصادیق فعالیتهای اینترنتی غیرمجاز معین میشود.[۵۶] پیرو آن در سال ۱۳۸۱ «کمیته مصادیق پایگاههای اطلاعرسانی رایانهای غیرمجاز» (که گاه «کمیته مصادیق پایگاههای غیرمجاز اینترنتی» نامیده شدهاست)، زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شد. وزارت اطلاعات، سازمان صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نماینده شورای عالی انقلاب فرهنگی و سازمان تبلیغات اسلامی اعضای ثابت و اصلی کمیته مصادیق پایگاههای غیرمجاز اینترنتی بودند و وزارت اطلاعات مسئولیت آن را برعهده داشت.[۵۷] به نوشته رضا باقری اصل، مدیر وقت دفتر فناوریهای نوین مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، «نقد اساسی که به این کمیته وارد است غیر قضایی بودن جایگاه کمیته و نیز ترکیب اعضاء میباشد. زیرا فیلتر کردن یک سایت یا رفع فیلتر اساساً یک اقدام قضایی در جهت اعطاء یا سلب حق از یک شخص است و کمیته مذکور با ترکیبی از اعضایی که برشمرده شد چنین جایگاهی را ندارد.»[۵۸]
از سال ۱۳۸۲ در کنار کمیته تعیین مصادیق، «دفتر اینترنت دادستانی» از سوی «دادستانی تهران» تأسیس شد. طبق بند ۵ اصل ۱۵۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مسئولیت پیشگیری از وقوع جرایم به عهده قوه قضائیه است و از این رو دادستانی برای اعمال مقررات شبکههای اطلاعرسانی رایانهای مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی مبادرت به این اقدام مبادرت کرد. در آن زمان دفتر اینترنت دادستانی جهت مسدودسازی وب سایتهای مستهجن، به ویژه پایگاههای فارسی، به ماده ۶۳۹ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ استناد میکردند. همچنین برای رسیدگی به شکایات افراد از وب سایتهایی که فعالیتهایی از قبیل کلاهبرداری، نشر اطلاعات خصوصی و سایر عناوین مجرمانه را دارند، را رأساً از سوی محاکم تحت پیگرد قرار میداد. این دفتر با تشکیل پرونده و ارجاع آنها به شعب اختصاصی پیش بینی شده، فرایند کیفری را تسهیل میکند و در صورت صدور حکم دادگاه مبنی بر مسدود شدن وب سایت مربوط، اقدامات مقتضی را با مجریان فیلترینگ به انجام میرساند.[۵۸]
شرکت فناوری اطلاعات، بهعنوان متولی اصلی اجرای فیلترینگ کشور، کار خود را از سال ۱۳۸۰ با نرمافزار آمریکایی وبسنس آغاز کرد. در سال ۱۳۸۲ نرمافزار اسمارت (به انگلیسی: Smart) و بعداً نرمافزار وبواشر (به انگلیسی: Webwasher) بکارگرفته شد که حق اشتراک آن تا پایان آبان ۱۳۸۵ اعتبار داشت. در این نرمافزارها کنترل محیطهایی نظیر پست الکترونیکی و محیطهای گپ وجود ندارد، حال آنکه در صورت بکارگیری فیلترینگ روباتیک وب، میتوان آن را در ابتدای پهنای باند قرار داد تا به صورت خودکار و هوشمند به جستجو بپردازد و براساس طبقهبندی تعریف شده، فهرست سیاه را تکمیل کند. به همین منظور، ابزاری به نام دلتا گلوبال (به انگلیسی: Delta Global) خریداری و به کار گرفته شدهاست. ضعف ابزارهای خارجی و هزینهٔ آنها باعث شد مسئولان شرکت به سمت تولیدات داخلی گرایش یابند. در این رابطه، چند شرکت موفق شدند تأییدیه لازم را از شرکت فناوری اطلاعات و قوه قضائیه اخذ کنند. این ابزارها که برای پوشش دهی مسیر ارسال طراحی و تولید شدهاند، ابتدا جوابگوی ظرفیت شبکه نبودند؛ لذا به آنها اجازه داده شد در لایههای بعدی توزیع، یعنی ارائهدهندگان خدمات اینترنتی به کار گرفته شوند. پس از رفع نواقص از اردیبهشت ماه ۸۶ لایهٔ کلاس حامل (بهانگلیسی: Carrier Class) را در اختیار گرفتهاند. کسب این توفیق باعث شد مجدداً مناقصه خارجی برگزار نشود.[۵۸] این مسئولیت پس از تصویب قانون جرائم رایانهای در سال ۱۳۸۸ به شرکت ارتباطات زیرساخت محول شد.
با تصویب قانون جرائم رایانهای و تشکیل «کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانهای» در سال ۱۳۸۸ مسئولیت تعیین موارد پالایش به این کارگروه محول شد. طبق حکم ماده ۲۲ این قانون، «قوه قضائیه موظف است ظرف یک ماه از تاریخ تصویب این قانون کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه را در محل دادستانی کل کشور تشکیل دهد. وزیر یا نماینده وزارتخانههای آموزش و پرورش، ارتباطات و فناوری اطلاعات، اطلاعات، دادگستری، علوم، تحقیقات و فناوری، فرهنگ و ارشاد اسلامی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، رئیس سازمان صدا و سیما و فرمانده نیروی انتظامی، یک نفر خبره در فناوری اطلاعات و ارتباطات به انتخاب کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی و یک نفر نماینده مجلس شورای اسلامی به انتخاب کمیسیون حقوقی و قضایی و تأیید مجلس شورای اسلامی اعضای کمیته را تشکیل خواهند داد. ریاست کمیته به عهده دادستان کل کشور خواهد بود.»[۵۹][۶۰] بنا بر اعلام محمود خسروی مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت «براساس ماده ۲۱ قانون جرایم رایانهای فیلترینگ یکپارچه برای تمامی شرکتهای اینترنتی تعریف شدهاست و ارائهدهندگان خدمات اینترنتی این اجازه را ندارند که به دلخواه برای سایتی محدودیت و عدم محدودیت اعمال کنند. فیلترینگ یکپارچه در کل کشور و از مسیر «گیت وی» انجام میشود و تعیین سایتهایی که مشمول این طرح قرار میگیرند از سوی کمیته تعیین مصادیق خواهد بود و شرکت ارتباطات زیرساخت آن را اعمال میکند. برابر قانون نیز هر سرویس دهنده اینترنت موظف است که این موارد را اجرا کند.»[۶۱]
«کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانهای» در اجرای حکم ماده ۲۱ قانون جرائم رایانهای و بر اساس قوانین موضوعه از جمله قانون مجازات اسلامی، قانون مطبوعات و قانون جرائم رایانهای و نیز مصوبات شورای عالی امنیت ملی مجموعهای از محتواها را مجرمانه اعلام نمود. این محورها عبارت هستند از:
- محتوا علیه عفت و اخلاق عمومی
- محتوا علیه مقدسات اسلامی
- محتوا علیه امنیت و آسایش عمومی
- محتوا علیه مقامات و نهادهای دولتی و عمومی
- محتوایی که برای ارتکاب جرایم رایانهای به کار میرود (محتوا مرتبط با جرایم رایانهای)
- محتوایی که تحریک، ترغیب، یا دعوت به ارتکاب جرم میکند (محتوای مرتبط با سایر جرایم)
- محتوا مجرمانه مربوط به امور سمعی و بصری ومالکیت معنوی
- محتوای مجرمانه مرتبط با انتخابات مجلس شورای اسلامی
- محتوای مجرمانه مرتبط با انتخابات ریاست جمهوری[۶۲]
به گفتهٔ گاردین، ایران از نظر تعداد وبگاههایی که در آن فیلتر شدهاند، در دنیا پس از چین در رتبهٔ دوم قرار دارد.[۶۳] بعضی از وبگاههای مطرح ایران و جهان مانند جستجوگر گوگل،[۶۴] جستجوگربینگ،[۶۵] فیسبوک و توییتر،[۶۶] جیمیل و سرویس ایمیل یاهو،[۶۷] وبگاه اکبر هاشمی رفسنجانی،[۶۸] وبگاه سید محمد خاتمی،[۶۹][۷۰] سحام نیوز،[۷۱] پرشین بلاگ،[۷۲] بلاگفا،[۷۳] بلاگر،[۷۴]وردپرس،[۷۵] خبر آنلاین،[۷۶] عصر ایران،[۷۷] و وبگاه سفارت کشور انگلستان در ایران[۷۸] به صورت موقت یا دائم فیلتر و از دسترس خارج شدهاند.
برخی انتقادات در خصوص شیوه عملکرد نرمافزارهای فیلترینگ وجود دارد. به نوشته رضا باقری اصل «فیلترینگ ارسال ضریب خطای بالایی دارد و علیرغم بهرهگیری از ابزار هوشمند و پایگاه داده یکپارچه که هنوز به بهرهبرداری نرسیدهاست نمیتوان انتظار پالایش ۱۰۰ درصدی را داشت و در نهایت توسعه واژگان و فهرست سیاه سایتها ارائهدهندگان خدمات اینترنتی را با مشکل مواجه میسازد. استفاده از روش منع جستجوی واژگان غیرمجاز رفتار تولیدکنندگان محتوای غیرمجاز را تغییر میدهد بهطوریکه با روشهای تحریک موتورهای جستجو از واژگان مجاز برای معرفی محتوای غیرمجاز بهره میبرند؛ بنابراین، اگر بخواهیم کماکان از این روش استفاده کنیم باید فهرست را هر روز طولانیتر کرده تا جایی که واژگان مجازی باقی نماند.» و «در خصوص فیلترینگ دریافت یا محتوا نیز مسایلی از قبیل تنوع محتوا، ضریب خطای بالا در تشخیص، تنوع فناوریهایی که صفحات وب ایجاد میکنند و بار زیادی که شبکه متحمل میشود، موانع اصلی پیادهسازی آن بودهاست. البته این مسئله در مورد کلیدواژهها نیز صادق است و برای احراز آن کافیست بهعنوان نمونه یک کلمه ممنوعه را در تعداد کلمات موجود در بانک و همچنین تعداد افرادی که در یک لحظه به جستجوی آن میپردازند ضرب کنیم.
- ۹۵/۰۹/۰۱
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.